روش تحقیق کیفی در انجام پایان نامه به زبان ساده در الو تز
روش تحقیق کیفی در انجام پایان نامه به زبان ساده در الو تز :
بدون وجود دقت علمی، پژوهش کمی یا کیفی، فاقد ارزش بوده و مطلوبیت خود را از دست خواهد داد. روایی و پایایی، معمولا در تمامی مطالعات کمی و کیفی مورد توجه قرار می گیرند و کاربرد آن، در همه شیوه های تحقیق، یکی از دغدغه های پژوهشگران است که مورد توجه بسیاری از آنها قرار گرفته است. در حال حاضر، چالش ها، نسبت به دقت علمی در مطالعات کیفی، با گسترش و ترویج نرم افزارهای آماری و توسعه سیستم های محاسباتی در مطالعات کمی، همزمان شده و مطالعات کیفی نیز از جهت روایی و پایایی مورد نقد قرار گرفته اند تا این تحقیقات، رویکردی مناسب در علم به شمار آیند. چراکه دقت در مطالعات کیفی مهمترین مساله برای مخاطبین به شمار می آید و از طرف دیگر، نیاز به پرسش مداوم در مورد ساختار رویکردها و عملکرد مطالعات کیفی نیز احساس می گردد.
در مطالعات کیفی، برای جمع آوری اطلاعات، از شیوه هایی نظیر مصاحبه، مشاهده ی مشارکتی (Participant Observation)، گروه های کانون، فنون دلفی و شیوه ی مستندسازی، استفاده می شود در حالیکه در پژوهش کمی، بیشتر از انواع پرسش نامه ها، مشاهده، فنون دلفی کمی و شیوه اسنادی یا بایگانی بهره می گیرند. در مطالعات کیفی، معمولا اصطلاحاتی همچون دقت علمی (Rigour) و موثق بودن (Trustworthiness)قابلیت اعتماد بجای روایی استفاده می گردد.
استرابرت (۲۰۱۱) اظهار می دارد: «اصل دقت علمی در تحقیقات کیفی هنوز هم یکی از نگرانی های محققین محسوب می شود و بحث های قابل توجهی پیرامون این موضوع بوجود آمده است». دقت علمی در مطالعات کیفی، شامل تمامی فعالیت هایی می باشد که احتمال داده های معتبر را افزایش می دهد.
یک مشکل بالقوه در دستیابی به دقت علمی در مطالعه کیفی، تورش (سوش) پژوهشگر است که ناشی از جمع آوری و ثبت داده ها بطور انتخابی و یا تفسیر بر اساس دیدگاه های شخصی وی می باشد. با توجه به اینکه، هدف نهایی دقت علمی در مطالعات کیفی، معرفی دقیق تجارب شرکت کنندگان است و دقت علمی امکان پیگیری خط فکری محقق را در طی تجزیه و تحلیل داده ها، به خواننده می دهد؛ توجه به اهمیت تشخیص این مساله ضروری می نماید.
چرا که در نهایت با توجه به دقت یک مطالعه، تصمیم گیری و این تصمیمات، به قضاوت و ارزشیابی ختم خواهد شد. هنوز هم مباحث و چالش های زیادی در رابطه با دقت علمی و یا مناسب بودن مطالعات کیفی وجود دارد و ایده های مختلفی جهت توصیف فرآیندهایی که به روایی در تحقیقات کیفی ختم می شود، ارائه شده است. در این مقاله سعی بر این است که ضمن مروری اجمالی بر انواع دقت علمی (روایی) در مطالعات کیفی، به تحقیقات انجام شده و روش هایی جهت افزایش انواع دقت علمی نیز پرداخته شود. دقت و اعتبار داده ها با توجه به مسئله دقت در مطالعات کیفی، پژوهشگران متعددی در صدد برآمدند تا مفهوم دقت علمی را در حیطه های مختلف پژوهش کیفی همانند مطالعات در اقدام پژوهی، قوم نگاری، جامعه شناسی و علوم تربیتی بازسازی کنند.
هدف از دقت علمی در مطالعه کیفی این است که بدرستی بیانگر تجربیات واقعی مشارکت کنندگان باشد. اخیرا معیارهای جدیدی جهت قضاوت در مورد دقت علمی تحقیقات کیفی، ارائه شده اما هیچکدام به گستردگی استفاده از معیارهای گوبا و لینکولن (Guba, Lincoln) نیستند. لذا در این نوشتار از چهار معیار گوبا و لینکون (۱۹۹۴) که عبارتند از اعتبار (Credibility)، انتقال پذیری (Transferability)، اطمینان پذیری (Consistency or Dependability) و تأئید پذیری (Confirm ability) استفاده خواهد شد. لازم به ذکر است که در این مقاله راهبردها از اهمیت یکسانی برخوردار هستند ولی هریک به نوبه خود بطور مجزا در نظر گرفته شده اند.
اعتبار (معتبر بودن) در روش تحقیق کیفی
اعتبار شامل فعالیت هایی است که احتمال بدست آوردن یافته های معتبر را افزایش می دهد. روش های تأمین اعتبار عبارتند از:
درگیری طولانی مدت و مشاهده مداوم (Prolonged engagement and persistent observation): یکی از بهترین راه های ایجاد دقت، درگیری طولانی مدت با موضوع (Subject matter) است. غوطه وری (Immersion) درگیری طولانی مدت، یکی از اعمال مهم پژوهشگر در فرآیند تحقیق است.
به این شکل که پژوهشگر به طور کامل درگیر تحقیق می شود، با مشارکت کنندگان، ارتباط صحیح و مناسب برقرار می کند و پذیرای مفاهیم عمیقی است که در فرآیند مطالعه آشکار می شوند. اگر درگیری طولانی مدت، در عرصه تحقیق ایجاد شود، مشاهده مداوم عمیقی، فراهم می شود. این امر نیز احتمالا، ایجاد دقت علمی را افزایش داده و محقق را قادر می سازد در زمینه مطالعه، غوطه ور گردد. چیو فن ,Chueh-Fen) (۲۰۱۲( در مطالعه خود، تحت عنوان “بررسی تجارب مراقبه ذهن در بیماران مبتلا به اختلال اضطراب منتشر”، این روند را مورد استفاده قرار داد. در زمان انجام پژوهش، جهت افزایش اعتبار مطالعه، محققین بمدت یک سال و نیم در محیط و با مشارکت کنندگان در ارتباط بودند.
بازبینی توسط همکار (Peer debriefing): روش دیگری برای افزایش دقت علمی تحقیق است. بازبینی توسط همکار، تعامل بین پژوهشگر و سایر افرادی است که در زمینه روش های تحقیق تجربه دارند. به عنوان مثال: همکاران تحقیق، مشاوران مطالعه و زمینه راهنمایی برای طرح تحقیق، جمع آوری داده ها و تحلیل داده ها را فراهم می کنند.
این روش ممکن است با هدف به چالش کشیده شدن مطالعه و سوالات انتقادی، به طرق مختلفی مانند ارائه یا انتشار یافته های اولیه، حضور در کنفرانس های ملی و یا یک بحث انتقادی انجام پذیرد. بدیهی است، ارائه پژوهش در کنفرانس ها، پرسش سایر محققان و پاسخ به نظرات انتقادی آنها، به معنی به رسمیت شناخته شدن روش و یافته ها توسط محققان دیگر، می باشد.
چری در مطالعه خود با عنوان “گراندد تئوری، در فرآیند پرستاران بخش اورژانس برای مدیریت درد بیماران بزرگسال”، جهت اعتبار بخشیدن به تحقیق خود، از روش بازبینی توسط همکار استفاده کرد و نهایتا یافته های خود را در کنفرانس بین المللی ارائه و پس از آن، گزارش و یافته های مطالعه خود را منتشر نمود.
بازبینی توسط مشارکت کنندگان (Member checking): یک فرآیند کنترل کیفیت است که به دنبال بهبود دقت علمی و صحت اعتبار ثبت شده محقق در مصاحبه پژوهشی، تعریف شده است، مراجعه مجدد به مشارکت کنندگان جهت تأیید یافته های مطالعه، بازبینی توسط مشارکت کنندگان نامیده می شود. بازبینی توسط مشارکت کنندگان، همچنین به امر مهم فرآیند کنترل کیفیت در مطالعات کیفی در طول دوره انجام مطالعه کمک می کند.
علاوه بر این، مشارکت کنندگان برای دقت بیشتر، فرصتی برای نقد اظهارات خود داشته و ممکن است نفع درمانی هم به دست آوردند. بزرگترین سود از انجام بازبینی توسط مشارکت کنندگان این است که اجازه می دهد تا محقق فرصت لازم به منظور بررسی دقت و کامل بودن این یافته ها برای بهبود دقت علمی مطالعه، داشته باشد. در تحقیقی که جهت بررسی تجارب کودکان با اختلالات تکاملی جنسی انجام گردید، از مشارکت کنندگان خواسته شد تا با تجربیات و تکمیل گفته های خود، دقت نظرات خود را تأیید کنند. نظرات این مشارکت کنندگان در پالایش نتایج، مورد استفاده قرار گرفت. مرادی و همکاران (۲۰۱۲) در مطالعه خود جهت تبیین دیدگاه بیماران ایرانی مبتلا به سرطان نسبت به بیماری و مراقبت” برای تأیید درون مایه های بدست آمده، از روش بازبینی موارد توسط مشارکت کنندگان استفاده کردند.
باست (Bassett) (2014) در این زمینه می نویسد: «دقت علمی در مطالعه کیفی زمانی مهر تأیید می گیرد که مشارکت کنندگان و همچنین خوانندگانی که دارای تجربه انسانی مشابهی بوده اند، تجارب توصیف شده توسط محقق را همانند تجربه خود تشخیص دهند». به منظور افزایش بی طرفی، اغلب توصیه می شود به جای محقق، بررسی تأییدهای مشارکت کنندگان توسط شخص ثالث، انجام شود محققان همیشه باید آگاه باشند که انجام بازبینی مجدد مطالب توسط مشارکت کنندگان در مطالعات با موضوعات عاطفی می تواند تأثیرات منفی بر روی شرکت کنندگان داشته باشد.
نلسون (۲۰۱۶) در مطالعه خود به همین دلیل از انجام بازبینی مشارکت کنندگان خود که همراهیان بیماران رو به مرگ در بخش مراقبت های ویژه بودند؛ صرف نظر کرد.
چهارمین روش، تکنیک مثلث سازی (Triangulation) ترکیب و تلفیق است: مثلث سازی به استفاده از منابع متعدد داده ها برای ترسیم نتایج، در مورد آن چه حقیقت را تشکیل می دهد، اشاره دارد. هدف مثلث سازی، غلبه به سوگیری های اصلی (ذاتی Intrinsic bias است که ناشی از بکار گرفتن یک روش، روش، یک مشاهده گر و یا یک تئوری در مطالعات می باشد. بکار بردن رویکردهای متعدد در یک مطالعه می تواند منجر به افزایش اعتماد و اعتبار اطلاعات گردد زیرا قدرت یک روش، ضعف روش دیگر را پوشش می دهد. همچنین محققین از انواع روش های مثلث سازی به منظور تأیید یافته ها و یا اطمینان از کامل بودن آنها استفاده می نمایند.
روش های مثلث سازی برای تحقیقات کیفی عبارتند از:
الف) مثلث سازی منابع داده ها (Data source triangulation) به استفاده از منابع متعدد داده ها در مطالعه، مانند مصاحبه با پرستاران و بیماران، پیرامون یک موضوع یکسان اطلاق می شود.
ب) مثلث سازی محقق (Investigator triangulation): بکار گرفتن بیش از یک پژوهشگر برای جمع آوری، تجزیه، تحلیل یا تفسیر داده ها می باشد.
ج) مثلث سازی نظریه تئوری) (Theory triangulation): استفاده از دیدگاه های متعدد برای تفسیر داده هاست.
د) مثلث سازی روش (Method triangulation): استفاده از روش های متعدد برای جمع آوری داده ها مانند مصاحبه و مشاهده است. اسچیرمیسر (Scheermesse) در تحقیق خود تحت عنوان “مطالعه کیفی در نقش زمینه های فرهنگی در دیدگاه بیماران توانبخشی” خاطر نشان کرده است که با روش مثلث سازی، دقت علمی نتایج مطالعه خود را که از منابع داده ها و یافته های حاصل از مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته با بیماران، مراقبین بهداشتی و بررسی متون علمی تخصصی است؛ افزایش داده است. لازم به ذکر است که هرکدام از روش های مثلث سازی (تلفیق و ترکیب) دارای نقاط قوت و ضعف می باشند که بایستی قبل از استفاده از آنها، توسط محقق بررسی شوند.
جستجو برای شواهد مغایر (Searching for disconfirming evidence)، یکی دیگر از روش های دقت علمی داده هاست. پژوهشگر می تواند از طریق جستجوی سیستماتیک، داده هایی را که با مفهوم سازی و تئوری توصیفی استخراج شده از داده ها، چالش دارند؛ استخراج نموده و از این طریق، دقت علمی داده ها را افزایش دهد. جستجوی شواهد مغایر، از طریق نمونه گیری هدفمند انجام می شود. نمونه گیری از افرادی که می توانند دیدگاه های متضادی را پیشنهاد کنند، می تواند منجر به توصیف جامع یک پدیده شود. برز (Brez) در مطالعه خود با عنوان “گذار متخصص به مراقبت های اولیه دیابت” (که یک مطالعه کیفی از دیدگاه پزشکان مراقبت های اولیه است)، به منظور افزایش موثق بودن داده ها، در جلسات مصاحبه، صدای مصاحبه شوندگان را ضبط کرد و سپس، از روش جستجوی شواهد مغایر و جستجوی آگاهانه، برای تأیید تم ها و الگوهای تحقیق خود استفاده نمود.
اعتبار پژوهشگر (Researcher credibility)، آخرین روش بکار گرفته شده در ارتقاء ارتقاء دقت علمی است. در مطالعات کیفی، پژوهشگران، ابزارهای جمع آوری اطلاعات و انجام دهنده فرآیند تجزیه و تحلیل هستند. بنابراین آموزش محققین، صلاحیت ها و تجارب آنها برای تولید داده های معتبر، مهم است.
یک پژوهشگر روش تحقیق کیفی می تواند انعکاس توانایی خود را مستقیم و بطور بی طرفانه و با در نظر گرفتن اعتبار خود، در پژوهش ابراز نماید. این روند، گاه به نام بازتاب (Reflexivity) در نوشته نهایی آورد شده و می تواند به عنوان یک اقدام برای ارزیابی دقت علمی در نظر گرفته شود. بعنوان نمونه لیپمن (Martin) به وضوح، در جمع آوری داده ها در مطالعه خود، درک چگونگی کمک گروه آموزش و پرورش در حمایت از مادران تنها را، تحصیلات دو مصاحبه کننده و مهارت آنان در انجام تحقیق کیفی توصیف می کند.
نحوه انتخاب روش تحقیق در انجام پایان نامه
دانشجو قبل از اقدام به انجام تحقیقات پایان نامه، باید روش خود را با توجه به مشکلات و موضوع و جوانب های مورد نیاز را انتخاب کند. برای این کار باید موضوعاتی را در نظر بگیرید:
- دیدگاه هایی که برای شناخت و روش های شناختی مد نظر دارید.
- روش گردآوری که مد نظر دارید و نحوه تحلیل روش تحقیق مد نظر دانشجو.
- نحوه تحقیق و پژوهش کردن.
- اطلاعاتی که میتواند در تحقیق استفاده کنید.
اصطلاحات روش تحقیق کیفی
قبل از هر مطلبی بهتر است برای انجام تحقیقات کیفی با برخی اصطلاحات مربوط به تحقیق کیفی آشنا شوید. یکی از این اصطلاحات جامعه آماری است. جامعه آماری به منظور یک ویژگی یا یک صفت مشترک میان چند چیز یا افراد است. که در کنار هم جامعه آماری را تشکیل میدهند. اصطلاح بعدی نمونه آماری است. در اینجا شما مثلا برای نمونه آماری یک مشخصه از شهر، فقط یک منطقه از آن شهر را بررسی میکنید و آن را برای تمام شهر در نظر میگیرید. که به این روش نمونه آماری گفته میشود.
انواع روش های تحقیق
روش تحقیق کیفی در انجام پایان نامه
نمونه گیری در روش کیفی به صورت تحلیلی و نظری انجام میشود. روش کیفی با تغییرات اجتماعی و کشف استدلال و معنا به تحقیق میپردازد. دانشجویانی که با روش کیفی به تحقیق برای انجام پایان نامه میپردازند، به دنبال قوم نگاری، مصاحبه های قوی، دیدن مشارکت ها و مطالعه های موردی هستند.
روش کیفی یکی از روش های تحقیق منطقی و مطمئن شناخته شده است. در تحقیقات به روش کیفی در انجام پایان نامه نمونه گیری احتمالی انجام نمیشود.
ویژگی رویکرد کیفی در انجام پایان نامه دانشجویان
- این تحقیق به صورت ذهنی انجام میشود.
- سوالاتی که در تحقیق کیفی پرسیده میشود. چی؟ و چرا؟ است.
- استفاده از علم نرم در این تحقیق مد نظر است.
- ادبیات تحقیقات باید پس از انجام کامل تحقیق، بررسی و انجام شود.
- نظریه در این تحقیق توسعه داده میشود.
- واقعیت ها متمرکز، پیچیده و وسیع هستند.
- حقایق با ارزش ها سنجیده میشود. تمایلات انسانی را دنبال میکند.
- روش کاربردی آن، تفسیری است.
- تمرکز در این روش، بر توصیف کردن، فهمیدن و تفسیر کردن است.
- در این روش اول به کل اهمیت داده میشود و سپس به اجزا پرداخته میشود.
- گزارشات به دست آمده از آن بسیار قوی و غنی هستند.
- تحقیق به صورت مشارکتی انجام میشود.
- عناصر اصلی تحقیق عقاید، تحلیل و کلمات هستند.
- آزادی تحقیق برای دانشجو بسیار کم است.
- استدلال این تحقیق بر اساس مقایسه نیست.
- به دنبال موارد منحصر به فرد است.
- به توصیف معانی میپردازد.
- از ارتباطات و مشاهدات ایده میگیرد. رویکرد این تحقیق بسیار انعطاف پذیر است. یعنی بیشتر به اصالت موضوع اهمیت میدهد.
- حجم نمونه آماری اهمیت ندارد، مهم پربار بودن اطلاعات به دست آمده از نمونه است.
نقاط قوت روش تحقیق کیفی در انجام پایان نامه
- به علت اینکه دانشجو مستقیماً حضور در انجام تحقیقات دارد، راحت تر میتواند جواب مشکلات و سوالات خود را پیدا کند.
- دانشجو در روش تحقیق کیفی میتواند پیش بینی روابط را راحت تر کند. از طرفی علت ها تأثیر ها و فرآیند ها را روشن تر انجام میدهد.
- تمام تمرکز تحقیق کیفی تحلیل کردن مشکلات و مسائل اجتماعی است.
نقاط ضعف روش تحقیق کیفی در انجام پایان نامه
- نمونه آماری از یک میدان و شرایط و اتفاقاتی که در زمان تحقیقات می افتد، میتواند مختص به همان روز بوده و دیگر آن اتفاق صورت نگیرد و تکرار نشود. به همین دلیل نتوان آن را به یک جامعه کلی تطبیق داد.
- جمع آوری اطلاعات توسط دانشجویان، تحلیل کردن آنها و تفسیر کردن آنها برای زمان انجام پایان نامه، بسیار زمان بر است.
- مردم برای انجام گزینش در میان افراد و مردم با حفظ گمنامی، کمی سخت اطمینان میکنند.
- اینکه خود دانشجو در محل تحقیق حاضر باشد، روی جزئیات مسئله تأثیر گذار است.
نقاط ضعف و قوت تحقیق کیفی
کدام دانشجویان روش تحقیق کیفی را برای انجام پایان نامه انتخاب میکنند؟
دانشجویانی روش تحقیق کیفی را برای انجام پایان نامه شان، انتخاب میکنند که قصد دارند معنا و مفهوم موضوع تحقیق انجام شده، را در دنیای واقعی خودشان درک کنند. این تحقیق به دنبال این موضوع است که، چطوری اجزا کنار هم قرار میگیرند و کل را تشکیل میدهند. از طرفی دانشجو خودش دنبال جواب سوال میرود. یعنی انسان خود ابزار تحقیق است نه مثلا رایانه و تحقیقات خشک مثل آن.
دانشجویانی که قصد دارند انجام پایان نامه خود، را به جای اعداد و ارقام با استفاده از کلمات و تصاویر توضیح و ارائه دهند. میتوانند از روش تحقیق کیفی برای انجام پایان نامه خود استفاده کنند. روش تحقیق کیفی به دنبال اثبات کردن موضوع نیست. این روش حالت روحی و روانی موضوعات و عوامل وابسته به آن را دنبال میکند. یعنی دانشجویان با استفاده از این روش، اول کامل تحقیقات خود را انجام میدهند. پس از اتمام تحقیقات، آن چیزی را که از کل تحقیقات متوجه شدند را با ادبیات درست مینویسند. فرضیه هایی که دانشجویانی که از روش تحقیق کیفی، استفاده میکنند باید در نظر داشته باشند. این موارد هستند:
- شخصا با افراد ارتباط میگیرند و بی طرف، به نظر افراد راجع به موضوعات نگاه میکنند.
- فرض میکنند که واقعیت اجتماعی، دقیقا مشابه همان واقعیت محلی است که دانشجو تحقیق کرده است.
- نظریه های تحقیق را با توجه به احساسات آدم ها، در نظر میگیرند.
- دنبال نمونه های کم، ولی با محتوای بالا و قوی باشند.
- واکنش افراد را در دنیای طبیعی و واقعی مد نظر داشته باشند.
- از محتوا های کلامی و تصویری استفاده کنند.
- بعد از اینکه تحقیقات کامل شد، نظریه ارائه دهند.
- اتفاقات و واکنش های اجتماعی را نسبت به موضوع در نظر بگیرند.
روش تحقیق کیفی توسط دانشجویان
- دانشجو به طور نزدیک به محل، تحقیق کند.
- بی طرف به موضوع تحقیق، تحقیقات انجام دهد.
- خودش وارد میدان تحقیقات شود و تحقیقات محلی انجام دهد.
- شروع به مشاهده موضوعات و مصاحبه با افراد راجع به موضوع کند.
- با انسان های محدود، ولی با آنهایی که اطلاعات خوبی دارد صحبت کند.
